İhracat Kontrolü ve Uyum: Avrupa Birliği Çoklu Kullanım Mal ve Teknolojiler Üzerinde Yeni Ticaret Kurallarında Mutabık Kaldı

9 Kasım 2020 tarihli basın duyurusuyla, Avrupa Birliği Bakanlar Konseyi Başkanlığı (“Konsey”) ve Avrupa Parlamentosu (“Parlamento”) temsilcilerinin, çoklu kullanım mallarının transferi ve ihracatına ilişkin AB rejimini yeniden tanzim eden bir düzenlemenin yapılmasına ilişkin geçici anlaşma imzalandığı duyurulmuştur. AB’nin çağdaş ticaret zorluklarına çözüm getirmesi ve özellikle güvenlik riskleri ve gelişen teknolojilere yanıt vermesi adına temelleri atılan işbu yeni düzenlemelerin Parlamento ve Konsey’in onayı ile yürürlüğe gireceği belirtilmiştir.

Yeni Düzenlemeye İlişkin Detaylar

Yeni tedbirler ve düzenlemeler kapsamında, AB’nin değerlerini ve çıkarlarını etkili bir şekilde koruyabileceği ve özellikle çoklu kullanım mallarının ihracatı denetlenerek, siber gözetim teknolojilerinin ticaretine ilişkin olarak insan hakları ihlalleri risklerini çok taraflı düzeyde, önceden bir anlaşma olmaksızın ele alabileceği belirtilmiştir. Yeni düzenlemeler; bölgesel barış, güvenlik ve istikrara katkıda bulunmak için kitle imha silahlarının ve bunların dağıtım araçlarının yayılmasının önlenmesine yönelik AB eylemini daha da güçlendirmeyi amaçlamaktadır.

Mutabık olunan yeni düzenleme siber gözetim teknolojilerinin olası kötü kullanımlarından dolayı oluşabilecek insan hakları ihlallerini, daha katı ihracat kontrolü hükümleri ile ve AB düzeyinde sağlanacak koordinasyon mekanizmaları ile önlemeyi amaçlamaktadır. Ek olarak yeni düzenleme ile AB, sadece çoklu kullanım mallarının ihracat kontrolünü sağlamakla yetkilendirilen iki yeni otoriteyi tanıtarak özellikle şirketler ve lisans otoritelerinin idari yükünü önemli ölçüde azaltmayı hedeflemektedir. İşbu yeni düzenleme ayrıca, ruhsatlandırma ve gümrük otoriteleri arasında gelişmiş iş birliği yoluyla kontrollerin uygulanmasını güçlendirici ve üye devletlerin bu alandaki iş birliğini pekiştirmelerine olanak tanıyan mekanizmalar sunmaktadır.

Belirtmek gerekir ki, yeni düzenleme bir üye devletin başka bir üye devlet tarafından oluşturulan ilgili mevzuat kapsamında ihracat kontrollerini uygulamaya koymasına izin veren devri mümkün (“transmissible”) kontrollere ilişkin yeni bir hüküm getirmekte, böylece üye devletlerin ihracat kontrollerinin sınır ötesi etkisine izin vermektedir. Son olarak, yeni düzenleme çoklu kullanım mallarının ticaretinde daha fazla şeffaflığa izin verirken, aynı zamanda ticari sırların ve ulusal güvenlik çıkarlarının gizliliğine de saygı göstermektedir.

Düzenlemelerin Arka Planı

Uluslararası taahhütler doğrultusunda, AB üye devletlerin nükleer, kimyasal veya biyolojik silahların ve bunların dağıtım araçlarının yayılmasını önlemek için ulusal düzeyde tedbirler alması gerekliliğinden AB 2009’da çoklu kullanım mallarının transfer, ihracat, teknik yardım ve brokerliğini düzenleyen yönetmeliği yürürlüğe koymuştur. Ardından, hızla değişen teknolojik, ekonomik ve politik koşullara uyum sağlamak amacıyla Eylül 2016'da Avrupa Komisyonu, mevcut yönetmeliği güncelleyecek ve genişletecek yenilenmiş bir düzenleme önerisi sunmuştur. Son olarak, Haziran 2019'da Konsey uzlaşma yetkisi üzerinde anlaşmış ve ardından uzlaşma görüşmeleri sırasıyla Ekim 2019, Kasım 2019, Şubat 2020 ve Eylül 2020'de yapılmıştır.

Şafak Herdem, Ezgi Ceren Aydoğmuş