Teknoloji Hukuku: Avrupa Birliği’nden Dijital Hizmetler ve Piyasalara Yönelik Yasa Teklifi

Avrupa Komisyonu (“Komisyon”) tarafından sosyal medya, çevrimiçi pazar yerleri ve Avrupa Birliği’nde (“AB”) faaliyet gösteren diğer çevrimiçi platformlar da dahil olmak üzere tüm dijital hizmetleri kapsayan dijital reform niteliğindeki yasa teklifleri 15 Aralık 2020 tarihinde yayımlandı. Dijital Hizmetler Yasası ve Dijital Piyasalar Yasası olarak iki ayrı başlık altında önerilen yasa tekliflerinden Dijital Hizmetler Yasası, AB tarafından 20 yıl önce hazırlanan e-Ticaret Direktifi’nin kapsamını genişletmekte ve günümüz koşullarına uyarlamaktadır. Dijital Piyasalar Yasası ise dijital piyasalardaki oyuncuların tek bir regülasyona tabi olmaları sonucu haksız rekabetin engellenmesi amacını taşımaktadır.

Söz konusu düzenlemelerin Komisyonun, AB üyesi olan ve olmayan birçok devletin son yıllarda dijitalleşmenin ve bilhassa çevrimiçi platformların temel haklar, rekabet, toplum ve ekonomi üzerindeki etkilerini kavrama sürecinin bir sonucu olduğu düşünülmektedir. Bu yeni düzenlemeler sayesinde tüketicilerin ve tüketicilerin temel haklarının çevrimiçi alanda daha iyi korunması ve herkes için daha adil ve açık dijital pazarların önünün açılması hedeflenmektedir. Komisyon, bu modernleştirilmiş düzenleme ile Avrupa Birliği pazarında girişimciliğin, büyümenin ve rekabetin teşvik edileceğini; kullanıcılara yeni, daha iyi ve güvenilir çevrimiçi hizmetler sağlanacağını ifade etmiştir. Ayrıca uyum maliyetlerini düşürerek Avrupa tek pazarındaki müşterilere erişimi kolaylaştırması sebebiyle küçük platformların, KOBİ’lerin ve yeni kurulan işletmelerin çoğalmasına destek olması beklenmektedir.

Dijital Hizmetler Yasası

Dijital Hizmetler Yasası’nın, günümüz dijital dünyasının e-Ticaret Direktifinin yayımlandığı 20 yıl önceki dijital dünyadan ciddi ölçüde farklılık arz etmesi sebebiyle yapılan bir güncelleme çalışması olduğu söylenebilir. Çevrimiçi aracıların dijital dönüşümde önemli oyuncular haline gelmesi, çevrimiçi platformların Avrupa Birliği içinde ve dışında sınır aşırı ticareti kolaylaştırması, işletmeler ve tacirler açısından yeni fırsatlar yaratması bu farklılıkların başında gelmektedir. Öte yandan bu platformların yasadışı içeriklerin yayılması veya yasadışı mal ve hizmetlerin çevrimiçi satımı için kullanılması günümüz dijital dünyasının olumsuz gelişmeleri arasında yer almaktadır. Dijital Hizmetler Yasası kapsamında, kullanıcıların temel haklarının çevrimiçi ortamda kapsamlı biçimde korunmasının yanı sıra tüketicileri ürünlere, hizmetlere veya içeriğe bağlayan tüm dijital hizmetler için bu hizmetlerin boyutu ve etkisine göre derecelendirilmiş bir dizi yeni, uyumlu hale getirilmiş ve AB çapında bağlayıcı yükümlülükler geçerli olacaktır. Bu doğrultuda getirilmesi planlanan yenilikler Komisyon tarafından:

- Çevrimiçi ortamdaki yasadışı malların, hizmetlerin veya içeriğin kaldırılmasına yönelik kurallar (örneğin kullanıcıların bu tür içeriği işaretlemesi için geliştirilecek bir mekanizma veya platformların bu amaç doğrultusunda “güvenilir işaretçilerle” iş birliği yapması);

- İçeriği platformlar tarafından yanlışlıkla silinen kullanıcılar bakımından koruma önlemleri;

- Çok büyük platformların sistemlerinin kötüye kullanılmasını önlemek adına risk temelli eylemde bulunmalarına ilişkin yeni yükümlülükler (bağımsız denetçiler aracılığıyla gözetim dahil olmak üzere);

- Çevrimiçi reklamcılık ve kullanıcılara içerik önermek amaçlı kullanılan algoritmaları da içeren geniş kapsamlı şeffaflık önlemleri;

- Araştırmacıların temel platform verilerine erişimi kolaylaştırmak da dahil olmak üzere platformların nasıl çalıştığını ve çevrimiçi risklerin nasıl geliştiğini incelemeleri için üzere verilecek yeni yetkiler;

- Yasadışı mal veya hizmet satıcılarının izlenmesine yardımcı olmak için çevrimiçi pazar yerlerindeki ticari kullanıcıların izlenebilirliğine ilişkin yeni kurallar;

- Avrupa tek pazarında etkili uygulama sağlamak üzere kamu otoriteleri arasında başlayacak yenilikçi bir iş birliği süreci

olarak açıklanmıştır.

Ayrıca Komisyon, AB nüfusunun %10'undan fazlasına (45 milyon kullanıcıya) ulaşan platformların doğası gereği sistemik olduğunun kabul edileceğini belirterek bu platformların kendi risklerini kontrol etme yükümlülüklerine ek olarak bir gözetim yapısına da tabi olacakları belirtilmiştir. Bu çerçevede gözetim, doğrudan yaptırım da dahil olmak üzere çok büyük platformları denetleme konusunda Komisyon için özel yetkilere sahip Ulusal Dijital Hizmetler Koordinatörleri Kurulu tarafından gerçekleştirilecektir.

Dijital Piyasalar Yasası

Dijital Piyasalar Yasası, iç pazarda kayda değer bir etkiye sahip, ticari kullanıcılarının müşterilerine ulaşmalarında önemli bir ağ geçidi görevi gören, piyasadaki yerleşik ve kalıcı pozisyonlarından faydalanan platformların belirli davranışlarından doğan olumsuz sonuçları ele almaktadır. Yasa teklifinde bu tür platformlar dijital “eşik bekçisi” olarak adlandırılmıştır.

Dijital Piyasalar Yasası, eşik bekçilerinin işletmelere ve tüketicilere haksız koşullar dayatmasını önlemeyi ve önemli dijital hizmetlerin aleniyetini sağlamayı amaçlamaktadır. İşletmelerin bu platformlarla çalışırken kendi verilerine erişimlerinin yasaklanması veya kullanıcıların alternatif hizmetlere geçişinin sınırlandırılarak mevcut platformun sağladığı hizmete mecbur bırakılması halleri eşik bekçilerinin dayattığı adil olmayan koşullara örnek olarak verilmiştir.

Dijital Piyasalar Yasası’nın uygulama alanı yasa teklifindeki nesnel kriterlere göre eşik bekçisi olarak tanımlanabilen büyük şirketlerle sınırlıdır. Bu doğrultuda bir şirketin yasa kapsamında eşik bekçisi olarak nitelendirilmesi için 3 kriterin kümülatif olarak mevcut olması gerekmektedir. Bu kriterlere göre şirket,

- iç pazarı etkileyecek bir boyutta olmalıdır. Şirketin Avrupa Ekonomik Alanı’nda (EEA) son üç mali yıl içinde 6,5 milyar Euro’ya eşit veya üzerinde bir yıllık ciro elde etmesi veya ortalama piyasa kapitalizasyonu veya eşdeğer adil piyasa değerinin son mali yılda en az 65 milyar Euro’ya ulaşması ve en az 3 AB üyesi devlete ana platform hizmeti (arama motorları, sosyal ağ hizmetleri, belirli mesajlaşma hizmetleri, işletim sistemleri ve çevrimiçi aracılık hizmetleri gibi) sağlaması durumunda bu kriterin sağlandığı varsayılmaktadır.

- Ticari kullanıcılar için nihai tüketicilere yönelik önemli bir ağ geçidinin kontrolünü elinde bulundurmalıdır. Şirketin, aylık 45 milyondan fazla AB’de kurulmuş veya yerleşik aktif nihai son kullanıcıya ve son mali yılda AB’de kurulmuş 10.000'den fazla yıllık aktif ticari kullanıcıya bir ana platform hizmeti vermesi halinde bu kriterin sağlandığı kabul edilmektedir.

- Pazarda yerleşik ve kalıcı bir pozisyona sahip olmalıdır. Şirketin son üç mali yılın her birinde diğer iki kriteri karşılaması durumunda bu kriter sağlanmaktadır.

Bu nicel kriterlerin tümünün sağlanması halinde söz konusu şirketin eşik bekçisi olduğu kabul edilir. Ancak bu kriterlerin sağlanmadığı hallerde dahi Komisyon’un, eşik bekçilerini belirlemeye yönelik gerçekleştirdiği bir piyasa araştırması bağlamında, bir şirketin durumunu özel olarak değerlendirebileceği ve bu nitel değerlendirmeye dayalı olarak şirketin eşik bekçisi olarak tanımlanmasına karar verebileceği belirtilmiştir.

Eşik bekçisi olarak kabul edilmesi sonucunda şirketin 6 ay içerisinde, yasada uygulanması ve uygulanmaması gerekenler olarak listelenen yükümlülüklerini faaliyetlerinde uygulamaya başlaması beklenmektir. Bu yükümlülükler çerçevesinde eşik bekçilerinin,

- Bazı durumlarda kendi hizmetleriyle birlikte üçüncü kişi hizmet sağlayıcılarının da çalışmasına izin vermesi;

- Platformlarında reklam veren şirketlere, platformun kendi performans ölçme araçlarına erişme imkanı ve reklamcılar ile yayıncıların, platformda yayınlanan reklamlarını bağımsız bir şekilde doğrulamaları için gerekli bilgileri sağlaması;

- Ticari kullanıcıların önerilerini geliştirmelerine ve eşik bekçisine ait platform dışında da müşterileriyle sözleşmeler yapmalarına izin vermesi;

- Ticari kullanıcılara, bu kullanıcıların platformda gerçekleştirdikleri etkinlikler doğrultusunda elde edilen verilerine erişmesine imkan sağlaması

beklenmektedir.

Bunların yanında eşik bekçisi şirketler Dijital Piyasalar Yasası çerçevesinde artık,

- Kullanıcıların önceden yüklemiş oldukları herhangi bir yazılım veya uygulamayı kaldırmasını isteyemeyecek;

- Ticari kullanıcılardan elde ettikleri verileri bu kullanıcılarla rekabet etmek amacıyla kullanamayacak;

- Kullanıcıların eşik bekçisine ait platform dışında edindikleri hizmetlere erişimini kısıtlayamayacaktır.

Eşik bekçisi şirketlerin bu kurallara uymaması halinde Komisyon’un, şirketin dünya çapındaki toplam yıllık cirosunun %10'una kadar para cezasına ve şirketin toplam yıllık cirosunun %5'ine kadar periyodik ceza ödemelerine karar verebileceği düzenlenmiştir. Kuralların sistematik olarak ihlal edilmesi durumunda ise Komisyon’a bu yaptırımlara ek birtakım çözümler getirme yetkisi verilmiştir. Yasaya uyumun sağlanması için gerekli olması ve eşit derecede etkili bir alternatif çözümün bulunmaması durumunda eşik bekçisinin şirketin tamamını veya bir kısmını (malvarlıkları, fikri mülkiyet hakları veya markalar gibi) satmak zorunda bırakılması gibi yapısal çözümler de bu yetki kapsamında sayılmıştır.

Komisyon tarafından insan haklarına saygı, özgürlük, demokrasi, eşitlik ve hukukun üstünlüğü gibi Avrupa Birliği temel değerlerini esas alan bu yeni düzenlemelerin, kullanıcıların, aracı platformların ve kamu otoritelerinin haklarını ve sorumluluklarını yeniden dengeleyeceği ifade edilmiştir. Bunun yanında yasa teklifinin Avrupa Demokrasi Eylem Planını tamamlayarak demokrasileri daha dayanıklı hale getirme amacına katkı sağlayacağı düşünülmektedir.

Yasa teklifinin Avrupa Parlamentosu ve üye devletler tarafından olağan yasama sürecinde tartışılması akabinde kabul edilmesi halinde nihai metin doğrudan Avrupa Birliği genelinde geçerli olacaktır.

Şafak Herdem, Nihan Ünal